اطلس 14 – چین می‌گوید یک سازوکار چندجانبه باید ایجاد شود تا همه کشورها (نه فقط آمریکا و غرب) بتوانند در توسعه و استفاده از هوش مصنوعی سهم برابر داشته باشند و انحصار از بین برود، در ادامه پیشنهاد میشود که جمهوری اسلامی ایران نیز با تکیه بر ظرفیت‌های فناوری و علمی خود،
در این فرایند بین‌المللی فعال باشد، دیپلماسی فناوری را تقویت کند، چارچوب ملی برای حکمرانی هوش مصنوعی را تدوین کند و با سرمایه‌گذاری هدفمند، مشارکت در برنامه‌های بین‌المللی و همکاری با کشورها و نهادهای پیشرو
جایگاه خود را در نظم دیجیتال جدید تثبیت کند و مسیر استقلال فناوری را هموار سازد ، این مهم از دغدغه های رهبر فرزانه انقلاب اسلامی دام ظلّه العالی است که متاسفانه به شدّت مغفول واقع شده است و متاسفانه سازمان هوش مصنوعی تاسیس شده در دولت پیشین که البته با اشکالاتی نیز همراه بود و می تواند اذعان کرد که جامع نبوده است ! در دولت فعلی گویا به فراموشی سپرده شده است که ضرورت دارد در دو بخش علمی، فناوری و دیپلماسی باز احیا شود .
تحولات شتابان در حوزه هوش مصنوعی، ساختار قدرت جهانی را وارد مرحله‌ای جدید کرده است؛ مرحله‌ای که در آن فناوری نه فقط ابزار رشد اقتصادی، بلکه بنیان اصلی قدرت ژئوپلیتیکی و تعیین‌کننده جایگاه کشورها در نظم بین‌الملل آینده محسوب میشود. در چنین شرایطی، چین با ارائه ابتکاری در زمینه حکمرانی جهانی هوش مصنوعی، کوشیده است معماری جدیدی را پیشنهاد دهد که کشورهای دور دست و در حال توسعه جهان را از حاشیه به متن برگرداند. این ابتکار، که بر ایجاد چارچوبی چندجانبه و مشارکتی برای توسعه و بهره‌برداری مسئولانه از هوش مصنوعی تأکید دارد، پاسخی مستقیم به سلطه ساختاری غرب بر زیرساخت‌ها، استانداردها و مدل‌های پایه هوش مصنوعی است. چین معتقد است که انحصار فناورانه غرب، به‌ویژه ایالات متحده، نه تنها استقلال کشورها را تهدید می‌کند، بلکه زمینه بازتولید نابرابری‌های تاریخی در اقتصاد جهانی را فراهم می‌آورد.
پیشنهاد چین بر این اصل استوار است که استانداردگذاری و تنظیم روابط هوش مصنوعی باید از حالت یک‌جانبه و مبتنی بر قدرت‌های غربی خارج شود و به یک روند کاملاً چندجانبه، شفاف و قابل مشارکت برای همه کشورها تبدیل گردد. از نگاه پکن، کشورهایی مانند آمریکا و متحدانش تلاش دارند قواعد و محدودیت‌هایی وضع کنند که عملاً توسعه فناوری در سایر مناطق جهان را کنترل کرده و مسیر رقابت را به نفع خود هموار کنند و این مهم در بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی که فرمودند: (امروز هوش مصنوعی با یک شتاب حیرت‌دهنده‌ای [دارد پیش میرود]؛ یعنی انسان متحیّر میشود از شتابی که این فنّاوری عجیب در دنیا پیدا کرده و دارد پیش میرود… در مسئله‌ی هوش مصنوعی، بهره‌بردار بودن امتیاز نیست؛ این فنّاوری لایه‌های عمیقی دارد که باید بر آن لایه‌ها مسلّط شد؛ آن لایه‌ها دست دیگران است و اگر شتاب نداشته باشیم ممکن است در آتیه ما را از بسیاری از مزایای آن محروم کنند) نیز به چشم می خورد.
چین با تأکید بر دسترسی برابر، انتقال دانش، همکاری‌های فناورانه و شکل‌گیری بلوک‌های دیجیتال مستقل، تلاش دارد معماری حکمرانی جهانی را بازتعریف کند. این رویکرد بخشی از استراتژی کلان چین برای ایجاد نوعی نظم دیجیتال چندقطبی است که در آن آسیا، خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین نقشی فعال داشته باشند.
در این میان، ایران به‌عنوان کشوری با ظرفیت‌های مهم علمی، پژوهشی و فناورانه، می‌تواند از این فرصت تاریخی بهره بگیرد. ایران نه تنها با محدودیت‌های ناشی از تحریم‌های غرب روبه‌رو است، بلکه با چالش‌های ساختاری در حوزه فناوری‌های پیشرفته مواجه می‌باشد. بنابراین حضور در فرآیند طراحی قواعد جهانی هوش مصنوعی، برای ایران نه یک انتخاب اختیاری، بلکه ضرورتی راهبردی است. این حضور می‌تواند وابستگی به فناوری‌های غربی را کاهش دهد، امکان دسترسی به زیرساخت‌های مشترک را فراهم کند و زمینه‌ساز انتقال دانش و سرمایه‌گذاری مشترک با کشورهایی شود که به دنبال ایجاد فضای جدیدی در حکمرانی دیجیتال هستند.
ایران می‌تواند با تقویت دیپلماسی فناورانه، مشارکت فعال در سازمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، ایجاد پیوندهای راهبردی با چین و سایر کشورهای عضو بریکس، نقش مؤثری در این معماری تازه ایفا کند. یکی از مهم‌ترین الزامات این نقش‌آفرینی، تدوین چارچوب ملی حکمرانی هوش مصنوعی است که در آن ابعاد حقوقی، اخلاقی، امنیتی و اقتصادی توسعه فناوری روشن شده باشد. ایران باید علاوه بر توجه به مسائل امنیت داده و حریم خصوصی، به موضوعاتی مانند شفافیت الگوریتمی، مدیریت ریسک، پاسخ‌گویی، حقوق مالکیت فکری و استانداردهای بین‌المللی نیز توجه کند. بدون چنین ساختاری، مشارکت بین‌المللی ایران در عرصه هوش مصنوعی مؤثر و پایدار نخواهد بود.
از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌ها از جمله پردازش‌های پرقدرت، مراکز داده پیشرفته، شبکه‌های ابری، نیروی انسانی متخصص و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، برای حضور موفق ایران ضروری است.
همکاری با چین و کشورهای همسو می‌تواند به ایران در کاهش هزینه‌های توسعه زیرساخت‌ها، دسترسی به فناوری‌های جدید و ارتقای توان داخلی کمک کند.
ایران می‌تواند با مشارکت در پروژه‌های مشترک مدل‌سازی، تحقیق و توسعه، تبادل متخصصان و ایجاد پارک‌های فناوری مشترک، بخشی از زنجیره جهانی تولید و توسعه هوش مصنوعی شود.
نکته مهم دیگر آن است که؛ ابتکار چین تنها یک پیشنهاد فنی نیست، بلکه پیامدهای ژئوپلیتیکی گسترده‌ای دارد. اگر معماری جدید حکمرانی هوش مصنوعی شکل بگیرد، نظام قدرت جهانی وارد مرحله‌ای خواهد شد که در آن غرب دیگر بازیگر مسلط مطلق نخواهد بود. این تحول می‌تواند فرصت‌های تازه‌ای برای کشورهایی مانند ایران ایجاد کند؛ کشورهایی که همواره با محدودیت‌های سیاسی و فناورانه از سوی غرب مواجه بوده‌اند. ایران باید با نگاه راهبردی و بلندمدت، تلاش کند جایگاه خود را در این نظم نوظهور تثبیت کند و با اتخاذ سیاست‌هایی هوشمندانه، مسیر استقلال فناورانه و تثبیت موقعیت خود در اقتصاد دیجیتال آینده را هموار سازد.
