شرق آفریقا در سال‌های اخیر به یکی از حوزه‌های فعال و رو‌به‌رشد در پذیرش و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، به‌ویژه هوش مصنوعی، تبدیل شده است. روند افزایش استفاده از فناوری‌های دیجیتال و ضرورت مدیریت پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و حقوقی آن موجب شده است که کشورهای این منطقه به تدوین چارچوب‌های حکمرانی هوش مصنوعی توجه ویژه‌ای نشان دهند. در این میان، نقش نهادهای بین‌المللی مانند یونسکو قابل‌توجه است؛ زیرا با گردهم‌آوردن مقامات دولتی، متخصصان و پژوهشگران، زمینه لازم برای هماهنگی و تبیین استانداردهای مشترک را فراهم می‌آورد.
چارچوب‌های منطقه‌ای حکمرانی
نشست‌های یونسکو در شرق آفریقا، مجموعه‌ای از اصول و توصیه‌های سیاستی را در زمینه حکمرانی مسئولانه هوش مصنوعی مطرح کرده است. مهم‌ترین محورهای این چارچوب شامل اخلاق و پایداری در طراحی و به‌کارگیری هوش مصنوعی، ارتقای آگاهی زنان و جوانان، تقویت زیرساخت‌های پژوهشی، مقابله با آسیب‌ها و مخاطرات فناوری، و گسترش همکاری‌های چندجانبه میان دولت‌ها و بخش خصوصی است. این اقدامات در راستای ایجاد یک مدل تنظیم‌گری آفریقامحور صورت می‌گیرد؛ مدلی که می‌خواهد مستقل از الگوهای غربی و براساس نیازهای بومی شکل گیرد.
وضعیت کنیا در حکمرانی هوش مصنوعی
کنیا به‌عنوان یکی از پیشتازان حوزه فناوری در شرق آفریقا، نقش کلیدی در شکل‌دهی به سازوکارهای حکمرانی هوش مصنوعی ایفا می‌کند. هرچند این کشور دارای قوانین اولیه همچون قانون حفاظت داده ۲۰۱۹ و برخی مقررات قانونی حمایتی است، اما ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که این چارچوب‌ها برای مدیریت کامل پیامدهای هوش مصنوعی کافی نیستند. در کنار این چالش‌ها، کنیا فرصت‌های قابل‌توجهی در اقتصاد دیجیتال دارد، ازجمله رشد سریع اکوسیستم نوآوری، حضور شرکت‌های فناور، و استقبال بخش خصوصی از فناوری‌های نو.
با این حال، شکاف‌هایی نیز مشاهده می‌شود؛ مانند کمبود زیرساخت داده، ضعف نظام‌های نظارتی، و کمبود نیروی متخصص در حوزه‌های مرتبط با هوش مصنوعی. این چالش‌ها، ضرورت تدوین یک سند راهبردی جامع را برجسته کرده است.
راهبرد هوش مصنوعی کنیا ۲۰۲۵–۲۰۳۰
در پاسخ به نیازهای مذکور، کنیا از سال ۲۰۲۳ تدوین «راهبرد هوش مصنوعی ۲۰۲۵–۲۰۳۰» را آغاز کرده است. این سند با هدف تبدیل کنیا به مرکز هوش مصنوعی در آفریقا، بر توسعه زیرساخت‌های داده، تاسیس مراکز پژوهش و نوآوری، ایجاد ظرفیت انسانی متخصص و گسترش اقتصاد دیجیتال متمرکز است. راهبرد کنیا هماهنگ با سیاست‌های اتحادیه آفریقا، یک الگوی بومی، توسعه‌محور و مسئولانه را دنبال می‌کند و بر هفت محور کلیدی دیجیتالی‌سازی تأکید دارد.
وضعیت هوش مصنوعی در رواندا و اوگاندا
رواندا نیز با سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌های دیجیتال، ایجاد مراکز نوآوری و تدوین سیاست ملی هوش مصنوعی، به‌عنوان یکی از پیشروترین کشورهای شرق آفریقا در توسعه و پذیرش فناوری‌های هوش مصنوعی شناخته می‌شود.
و اوگاندا اگرچه در مراحل ابتدایی‌تر قرار دارد، اما با تدوین پیش‌نویس سیاست ملی هوش مصنوعی و تقویت آموزش مهارت‌های دیجیتال، تلاش می‌کند ظرفیت انسانی و قانونی لازم را ایجاد کند.
در مجموع، رواندا مسیر سریع‌تری در توسعه هوش مصنوعی طی کرده، در حالی که اوگاندا بیشتر بر ایجاد چارچوب‌های اولیه و توانمندسازی نیروی انسانی متمرکز است.
جمع‌بندی
چشم‌انداز حکمرانی هوش مصنوعی در شرق آفریقا نشان می‌دهد که این منطقه در حال حرکت به سمت ایجاد ساختارهای تنظیم‌گری مستقل و متناسب با نیازهای بومی است. کنیا به‌عنوان کشور پیشرو، نقش تعیین‌کننده‌ای در این مسیر دارد و تلاش می‌کند با تدوین مقررات و راهبردهای جامع، جایگاه خود را در آینده اقتصاد دیجیتال قاره تثبیت کند. در مجموع، روندهای جاری حاکی از آن است که شرق آفریقا به‌سوی یک حکمرانی هوشمند، مشارکتی و پایدار در حوزه داده و هوش مصنوعی در حال حرکت است.
