علما و مراجع تقلیدشیعه ، حافظان تمامیت ارضی بلاد اسلامی

موضوع این نوشته، گزارشی از اقدامات مراجع شیعی در حفظ تمامیت ارضی سرزمین‌های اسلامی است. این اقدامات در طول تاریخ هزار ساله مرجعیت، در شکل و ابعاد مختلف خود را نمایان کرده و مجموعه‌ای متنوع از اقدامات، فتاوا، مبارزات و مجاهدات علمای مختلف شیعه را در طول این تاریخ بلند می‌توان یافت.

روشن است که اثرگذاری این اقدامات، نسبت مستقیمی با قدرت و میزان نفوذ قدرت مراجع در میان مقامات سیاسی و مردم دارد و هرگاه به نحوه مناسب از این قدرت مذهبی برای مقابله با دشمنان خارجی استفاده شده، پیروزی‌های درخشانی نصیب کشورهای اسلامی شده است. ولی هر زمانی که به دلایلی مانند ناتوانی پادشاهان امکان استفاده مناسب از این قدرت فراهم نشد، در تاریخ شکست‌هایی برای ایران و ایرانی ثبت شده است.

به‌طور کلی در طول قرون گذشته، نقش استعمار از قالب استعمار قدیم و اشغال سرزمین و مقابله مستقیم نظامی به شیوه استعمار نو و تغییرات در افکار و اندیشه‌ها برای استقرار نظام‌های استعماری در قالب‌های نوین مطرح شده است.

آنچه در این میان قابل توجه است اینکه علما و مراجع در هر کدام از مقاطع تاریخی، متناسب با نیازهای زمان و مکان، به مقابله با این اقدام پرداخته‌اند. به‌گونه‌ای که زمانی فتوای جهاد صادر می‌کردند و خود اسلحه بر دوش می‌گرفتند و در زمانی دیگر به مقابله با اقدامات ضدفرهنگی می‌پرداختند. در هر دو حالت، محور اصلی این جهاد مقدس، علاوه بر حفظ نفوس مسلمین، حفاظت از تمامیت ملی و هویت ملی کشورهای مختلف اسلامی بوده است.

اگر بخواهیم ، فهرستی کوتاه و بسیار اجمالی از تاثیرات علمای شیعی در این تحولات سیاسی به دست آوریم می‌توان به تاریخ مبارزات ایران و عثمانی و نبردهای ایران و پرتغال در زمان شاه عباس صفوی در جنوب کشور، مبارزات ایران و روس در زمان فتحعلی‌شاه قاجار در شمال کشور، مبارزات میرزا مسیح مجتهد تهرانی (1) در نجات زنان ایرانی از زندان سفارت روسیه و به قتل رساندن گریبایدوف در تهران، فتوای مقابله با اقدامات انگلیس قبل از جنگ جهانی توسط آیت‌الله العظمی موسوی لاری، فتاوای جهاد با کفار در زمان جنگ جهانی اول با محوریت شخصیت‌های مختلفی مانند رئیس علی دلواری اشاره کرد.

بعد از جنگ جهانی اول، اقدامات علما برای رفع قیومیت انگلیس بر سرزمین‌های عربی مانند فتوای جهاد علیه مقابله با قیومیت انگلیس بر عراق و نقش علما در قیام «ثوره العشرین»، همچنین نقش مراجع وقت در مقابله با تصرف سرزمین فلسطین توسط انگلیس اشاره کرد. در این میان علت عدم موفقیت مراجع در قیام علیه اشغالگران در جنگ جهانی دوم و تصرف ایران نیز از نکاتی مهمی است که باید در فرصت دیگری به آن پرداخت.

نقش آیت‌الله العظمی بروجردی در آزادی سرزمین آذربایجان از اشغال نیروهای روسی در زمان دوران پهلوی دوم همچنین نقش مراجع در قیام ملی صنعت نفت، فتنه‌ها و توطئه‌های تجزیه‌طلبانه در اوایل انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی نیز از موضوعاتی است که در تمامی آنان نقش مراجع در حفظ تمامیت ارضی و حفظ هویت ملی قابل بررسی است.

پی نوشت:‌

(1) میرزا مسیح استرآبادی معروف به میرزا مسیح مجتهد (زاده۱۱۹۴ ق تهران _ درگذشته۱۲۶۳ قمری) از روحانیان قرن سیزدهم و فرزند محمد سعید و نسب او از استرآباد (گرگان) بود. میرزا مسیح مجتهد تهرانی یکی از فقها و مراجع مکتب تهران و قم بود که در جریان حمله مردم تهران به سفارت روسیه و قتل گریبایدوف رهبری مردم را به عهده داشت.

وی پس از تحصیلات مقدماتی برای ادامه تحصیل عازم عتبات شد و پس از تکمیل و رسیدن به درجه اجتهاد به تهران بازگشت او سرسلسله بیت مسجد جامعی از خاندان اصیل شیعی است .

میرزا مسیح مجتهد در زمان خود عالم اول تهران بوده است که پس از تبعید جای خود را به مرحوم آیت الله میرزا محمد اندرمانی واگذار کرده است .